- موقعیت استراتژیک:
- موقعیت خاص جغرافیایی ترکیه موجب شده است که این کشور از موقعیت استراتژیکی هم برخوردار باشد، این سرزمین همانند پلی دو منطقه مهم و استراتژیکی بالکان و خاورمیانه را به یکدیگر متصل می کند. وجود نفت در خاورمیانه به بحران های متعدد، در این منطقه موجب افزایش اهمیت ترکیه گشته، همچنین نزدیکی این کشور به دریای سیاه، اژه، مدیترانه و وجود دو تنگه مهم بسفر و داردانل، باعث شده است کالاهای مصرفی اروپا از طریق ترکیه به خاورمیانه ارسال شود.ترکیه در اوایل دوره جنگ سرد (۱۹۵۳م) به علت وحشتی که از حمله شوروی سابق داشت، به عنوان بازوی شرقی بلوک غرب به پیمان نظامی ناتو پیوست و پس از فروپاشی شوروی احتمال می رفت که از اهمیت نقش ترکیه کاسته شود اما به علت همجوار شدن این کشور با کشورهای مشترک المنافع (جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان) و وجود منابع نفت و گاز در این منطقه، دوباره مورد توجه غرب قرار گرفت. ترکیه در دوره اشغال کویت به دست نیروهای عراق و در جنگ خلیج فارس (۱۹۹۱) به موازات جبهه سعودی، جبهه ای در شمال عراق گشود و فعالانه علیه حضور نظامی عراق در کویت به نیروهای متحدین کمک کرد. پس از وقوع انقلاب اسلامی در ایران (۱۹۷۹) کشورهای غربی سعی کردند از طریق نفوذ ترکیه به آسیای مرکزی و قفقاز و انحصاری ساختن بازارهای این مناطق از نفوذ ایران بکاهند و حضور خود را از این طریق افزایش دهند.مشکلات ترکیه با کشورهای همجوار و خارج از قلمرو ملی:ترکیه از دیرباز با برخی همسایگان خود مرزهایی ناآرام داشته است.از آن جمله:- دشمنی دیرینه با ارمنستان (همسایه شرقی- درباره عراق، تجاوز به خاک این کشور در بخش های GAP) شمالی و اجرای طرح های تحت پوشش (که از طریق آن ترکیه کنترل مصب های دجله و فرات و بهره برداری یکجانبه و پرکردن مخازن آب را انجام می دهد و انقطاع جریان آب این دو رودخانه همواره موجب نگرانی دو کشور سوریه و عراق است.درباره ایران، جمعیت کردهای ترکیه و فعالیت های مرزی آنها گاه مسائلی را به وجود آورده که بر روابط دو کشور تأثیر داشته است.- مشکلات ترکیه در خارج از قلمروی ملی به سه کشور یونان، مقدونیه و قبرس مرتبط است. ترکیه همواره با یونان بر سر حوزه دریای اژه، محدوده پرواز، حوزه فلات قاره و حقوق اقلیت ترک اختلاف دارد.
- موارد ژئوپلتیک و تأثیرگذار بر روایط با ایران:ترکیه با وجود داشتن نکات مثبت ژئوپلتیکی با پیرامون خود، نتوانسته است موانع ثبات و امنیت را کاملاً از میان بردارد. در حال حاضر مرز ایران و ترکیه در مقایسه با دیگر مرزهای این کشور از آرامشی نسبی برخوردار است که با توجه به تحولات منطقه به خصوص اشغال نظامی عراق به دست نیروهای آمریکایی نمی توان صد در صد درباره تحولات احتمالی مطمئن بود. با این وجود هر دو کشور ایران و ترکیه به رغم مشکلات موجود سعی در حفظ ثبات دارند. به طور کلی موارد ژئوپلتیکی و تأثیرگذار بر روابط ایران و ترکیه عبارتند از:
- 1- ژئوپلتیک ترک:در خصوص ژئوپلتیک ترک چند موضوع از جمله اعتقاد به «پایان ترکیسم» قابل توجه است. «آذربایجان بزرگ» اقوام ترک و «جامعه ترک در مقابل جامعه اروپا» پان ترکیست ها معتقدند: «اقوام و مردمی که تا انتهای آسیای مرکزی یعنی دیوار چین به زبان ترکی صحبت می کنند از ملت بزرگ ترک هستند که باید زیر یک پرچم گرد آیند.در این میان، مردم آذربایجان ایران با فرهنگ شیعی خود تا به حال تمایلی به این خودمختاری و جدایی نشان نداده اند و اصولاً آذری های ساکن در ایران به» پان ترکیسم «و عقاید پان ترکیست ها اشتیاقی نشان نمی دهند و همواره به حکومت مرکزی ایران وفاداری محسوسی داشته اند.
- 2- ژئوپلتیک کرد:جمعیت کردهای ترکیه تا سال ۱۹۹۵ بیش از ۱۶ میلیون نفر برآورد شده است که در ۱۴ استان شرقی و جنوب شرقی اکثریت قومی هستند، پراکنش جغرافیایی کردها در آناتولی شرقی و جنوبی که مناطقی استراتژیکی هستند، اهمیت ویژه ای دارد. حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) در سال ۱۹۷۴ تأسیس گردید. در ۱۹۷۷ با چاپ منشور» در مسیر انقلاب «فعال شد و در ۱۹۸۰ از فعالیت منع گردید. با توجه به حضور کردها در ایران و عراق مشابهت نژادی آنها با کردهای ترکیه، مسائل و مشکلاتی در طول تاریخ به وجود آمده است. از آن جمله در ایران تأسیس جمهوری خودمختار کردستان از مرکز مهاباد در سال ۱۳۲۴ ش به رهبری قاضی محمد و به دست اعضای حزب دموکرات کردستان، همچنین فعالیت های ضد انقلاب گروهک های کومله و دموکرات پس از انقلاب اسلامی در منطقه کردستان و ضعف این نیروها در سال ۱۳۶۴ و ...از موارد مهم و قابل مطرح شدن هستند. بنابراین می توان اذعان کرد که در مرز ایران و ترکیه عامل بالقوه بحران ساز در درجه نخست کردها هستند که به دلایل توزیع میان مرزی، عبور و مرور ساده و روحیه استقلال طلبی هر بار که با سرکوب دولت ترکیه مواجه شده اند به سوی قبایل کرد در ایران متمایل گشته و مسائلی را به وجود آورده اند.
۳- ژئوپلتیک آب مصب دو رودخانه دجله و فرات در خاک ترکیه قرار دارد و این دو رود پس از طی مسافتی، به سرزمین های سوریه و عراق وارد می شوند (فرات به سوریه و دجله به عراق).در خاک عراق دوباره این دو رود به یکدیگر می پیوندند و ۸۴ کیلومتر مرز آبی ایران و عراق (اروندرود) را تشکیل می دهند. در سال ۱۹۹۰ به علت بهره برداری های یکجانبه ترکیه از مصب و امتداد این دو رودخانه، شدیدترین تضاد بین ترکیه و همسایگانش به وجود آمد. این در حالی است که ترکیه با در اختیار داشتن ۲۶ حوضه رودخانه، از این لحاظ مشکل چندانی ندارد و می تواند به همراه عراق و سوریه درباره تقسیم آب دجله و فرات راه های مسالمت آمیزی را بیابد و به کار بندد. بنابراین کاهش آب در اروندرود ارتباط مستقیمی با اقدامات دولت ترکیه می تواند داشته باشد. استراتژی های فرامرزی ترکیه:ترکیه درباره روابط با اسرائیل، ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپایی استراتژی های فراملی و فرامرزی دارد و از دهه ۵۰ با ورود به ناتو به رعایت قراردادهای این پیمان و همکاری با آمریکا ملزم شد و از زمره اولین کشورهایی بود که موجودیت اسرائیل را به رسمیت شناخت. این کشور در ۱۴ آوریل ۱۹۸۷ تقاضای عضویت در اتحادیه اروپایی کرد که در ۵ فوریه ۱۹۹۰ این اتحادیه در اجلاسی با عضویت ترکیه مخالفت و هشت علت را برای این مخالفت، عنوان کرد که عبارتند از: کافی نبودن سطح پیشرفت های اقتصادی، افزایش نرخ تورم و بیکاری، اختلافات دینی و فرهنگی با اروپا، منازعه ترکیه و یونان، مسئله قبرس و مسئله حقوق بشر در ترکیه و بالاخره فقدان ثبات سیاسی. با این وجود ترکیه همچنان تلاش مِی کند نظر اتحادیه را تغییر دهد. شواهد و قرائن نیز نشان می دهد، ترکیه در آینده ای نزدیک عضو اتحادیه اروپایی خواهد شد.
مقدمه
اهمیت ترکیه در بازار جهانی انرژی هم از بعد ترانزیت منطقه ای انرژی و هم مصرف انرژی در حال رشد و گسترش است مصرف انرژی طی دهه اخیر رشد سریعی داسته است و به نظر می رسد این روند ادامه خواهد داشت در سالهای اخیر صنعت و اقتصاد ترکیه شاهد پیشرفتهای قابل ملاحطه ای بوده است. چالش های انرژی ترکیه رابطه مستقیمی با پیشرفت اقتصاد – رشد جمعیت و افرایش استاندارد زندگی نقش مستقیمی دارد ترکیه در صدد است تا اقتصاد خویش را در سال 2023 همزمان با یک صدمین سالگرد تاسیس جمهوری ترکیه در بین 10 کشور برتر اقتصاد دنیا قرار دهد در بین مسئله تامین انرژی مورد نیاز برای صنایع و مصرف خانگی از منابع قابل اعتماد – ارزان برای ترکیه از اهمیت خاصی برخودار است به همین جهت وزارت انرژی و منابط طبیعی ترکیه یک برنامه کوتاه مدت با عنوان "طرح استراتژیک 2010- 2014 " تهیه کرده است تا احتیاجات ترکیه در زمینه انرژی را فراهم کند در این بین توجه به سیاست خارجی نوین ترکیه در زمان حکومت حزب عدالت و توسعه برای درک بهتر از استراتژی ترکیه بسیار مفید خواهد بود.
فرضیه
صنعت و اقتصاد ترکیه طی سالهای اخیر پیشرفت مشهودی داشته است پیشرفت صنعت هر کشوری بدون تامین انرژی مورد نیاز صنایع سنگین و سبک و هم چنین مصرف خانگی میسر ناست چه بسا هر گونه قطعی جریان گاز یا نفت و افزایش قیمت حاملهای انرژی باعث کندی رشد اقتصاد آن کشور شود با توجه به روند رو به رشد اقتصاد ترکیه فرضیه این مقاله این است که این کشور دارای سیاست گذاری انرژی منظمی بوده و کلیه ارگانهای زیربط طبق استراتژی انرژی مدون توسط وزارت انرژی ترکیه در حال فعالیت هستند و مسئله مهم توجه به نقش انرژی در سیاست خارجی این کشور در زمان حکومت حزب عدالت و توسعه است.
صنعت نفت ترکیه
ذخایر نفت محدودی که در ترکیه وجود دارد، در قسمت جنوب شرقی آناتولی نهفته شده است
بخش عمده ای از ذخایر گاز طبیعی ترکیه در Thrace هستند.با وجود ذخای گاز طبیعی ترکیه، واردات گاز طبیعی به این کشور رقم قابل
توجهی را به خود اختصاص داده است
مجتمع های پالایشی نفت ترکیه
بتمن در جنوب شرقی
Aliaga در نزدیکی ازمیر
Izmit در نزدیکی استانبول
قیرقلعه در نزدیکی آنکارا در مرکز آناتولی
پالاییشگاه خصوصی ATAS· است که نزدیک مرسین در ساحل مدیترانه
سایر منابع طبیعیی ترکیه
·ترکیه دارای منابع طبیعی متنوعی از جمله زغال سنگ، زغال چوب، گاز طبیعی، زغال چوب نما، نفت و گاز طبیعی میباشد
لوله های انتقال نفت و گاز ترکیه
اگرچه ترکیه یک تولید کننده عمده نفت به حساب نمی آید ولی بخاطر جایگاه استراتژی حساسی که در منطقه دارد کشور ترانزیتی مهمی به حساب می آید. مقامات ترکیه نام تجاری خود را دیپلماسی لوله های تحت فشار قرار داده اند.ترکیه از این طریق کشور های نفتی از جمله ایران را به خط لوله اروپا متصل کرده است
لوله ای به طول 1100مایل از دریای خزر به سمت دریای مدیترانه از طریق تنگه بسفر کشیده شده است. هزینه راه اندازی این لوله در حدود 4 میلیارد دلار میباشد که توسط 11 شرکت ملی و بین المللی اداره می شود .